Borshçi (A. Hemon)
(Përkthyer nga Plator Gashi, korrektuar nga Osman Gashi)
Autori: Aleksandar Hemon
Borshçi (ukrainisht борщ) është gjellë e përhapur në Evropën Lindore që ka për përbërës kryesor panxharin e kuq. Për të lexuar më shumë rreth borshçit, ndiqni këtë link.
⸏
Para afro një shekulli të ngrydhët me ndodhi, paraardhësit e mi nga i ati u shkulën nga provinca e Galicisë, siç quhej atëherë, në skajin lindor të Perandorisë Austro-Hungareze (tash në Ukrainën perëndimore) dhe u vendosën në Bosnjë, vend që së voni ishte aneksuar nga domeni i Habsburgëve. Etërit e mi katundarë prunë me vete disa koshere bletësh, një plug të hekurt dhe një recetë për përgatitjen e borshçit të përkryer, një gatesë që me sa di ka qenë e panjohur më parë në atë pjesë të botës.
Pa dyshim se nuk kanë pasur ndonjë dokument; ata kanë mbartur recetën brenda vetvetes, sikur një këngë që mësohet duke e kënduar. Gjatë verave të fëmijërisë sime, të cilat i veroja në shtëpinë e gjyshërve në një fshat të Bosnjës veriperëndimore, gjyshja dhe një komitet hallash fillonin herët në mëngjes (nganjëherë madje duke kënduar) të copëtonin perime, përfshirë panxharët, dhe i zienin pa kurrfarë mëshire mbi sobën me dru të kuzhinës së nxehtë zjarr. Borshçi i Hemonëve përmbante gjithë çfarë jepte kopshti atëbotë — qepë, lakra, speca, bishtaja dhe fasule të tjerë, madje edhe patate — dhe së paku një lloj mishi (por disi asnjëherë mish pule), të cilat së bashku purpuroheshin deri në njëtrajtshmëri nga panxharët. Kam zbuluar se askush në familje nuk di saktë çfarë duhet t’i hidhet borshçit, por ka konsensus se kërkon të përmbajë panxharë, kopër dhe uthull. Sasitë dhe përpjesëtimet dallojnë sipas gatueses, sikur kënga që dallon sipas këngëtarit. Me sa kuptoj, Hemonët nuk janë shqetësuar asnjëherë nga prania e së paku një përbërësi të mistershëm (karota? rrepa? bizele?). Pavarësisht nga variacionet, borshç të keq nuk ka pasur kurrë. Athtësia uthullore, aq freskuese në verë; kubthet krokante të panxharëve (të cilët shtihen të fundit); shorti që diktonte kombinimin e përbërësve në secilën lugë, duke dhënë nuanca të reja të shijes hurbë pas hurbe — ngrënia e borshçit ishte përherë ngazëlluese dhe asnjëherë mërzitëse.
Ende parafytyroj gjyshen time, kryegatojcën e borshçit, me një tenxhere gjigante dhe avulloshe duke u përdredhur nga kuzhina në oborr, ndërsa i rrëshqisnin piklat e djersës nga balli në borshç për t’i dhënë gjellës një përmbyllje të veçantë. Ajo vendoste tenxheren mbi tavolinën e gjatë prej druri ku priste fisi barkdërrasë i Hemonëve. Pastaj, gjella nxirrej me garuzhdë dhe pjatat e ndryshme pajiseshin me së paku një copë mishi. Ndonjëherë ishim aq shumë sa duhej të hanim me ndërrime; një verë, unë dhe motra numëruam dyzet e shtatë njerëz, shumica familjarë, që kishin ardhur te gjyshërit për drekë. Ndër Hemonët, intensiteti i hurbave është i përpjesëtueshëm me pëlqimin e hajes — atë ditë, borshçi dha një simfoni.
Sado e gazmendshme që mund të ketë qenë dreka me familjen, ajo s’ishte një vakt ceremonial. Qëllimin e kishte t’i ushqente dhe t’i mbante të gjallë ata që digjeshin në diell duke punuar në ara gjatë mëngjesit dhe ktheheshin për ta vazhduar punën deri në perëndim. Kështu, çfarëdo që hanim duhej të ishte e thjeshtë dhe e bollshme — borshçi i Hemonëve i përmbushte këto kërkesa për merak. Sikurse të gjitha gatesat e tjera tradicionale në familjen time — pierogi, ose varenyky, të cilat në të vërtetë janë ravioli me patate; steranka, një gjellë me brumë të zier në tambël që e bën tim atë të përloshet sa herë t’i përmendet emri — borshçi është ushqim fukarenjsh. Ai është ndërtuar (në mos të ketë qenë përzierje e rastësishme) jo për të kënaqur shqisat e sofistikuara, por për të siguruar mbijetesën. Robi nuk ha borshç kur del të çmallet me mikun, aq më tepër në një takim romantik dashurie në dritën e qiririt, edhe nëse arrin ta mbytë zhurmën e hurbjes. Nuk ka ndonjë verë që shkon me borshçin. Borshçi i përsosur është gatesë utopike: në rastin më të mirë përmban gjithçka; përgatitet dhe hahet bashkërisht; dhe mund të futet në frigorifer e të përngrohet pambarimisht, duke iu shtuar shija përditë. Borshçi i përsosur është çfarë do të duhej të ishte jeta — por ajo kurrë s’ia del.
Në vitet e para pasi kam ardhur në Çikago banoja vetëm dhe shpeshherë hasja në telashe gjatë riprodhimit të qejfeve të jetës sime të mëparshme. Për hir të nostalgjisë kërkoja borshç modest — nuk prisja ta gjeja më të mirin. Por ajo që ndeshja në restorantet ukrainase ose në vetëshërbimet me ushqime etnike ishte thjesht një supë e hollë panxharësh, prandaj detyrohesha të rindërtoja borshçin e familjes nga kujtesa e ngatërruar. E zieja një tenxhere për vete dhe ashtu mbahesha gjallë për një ose dy javë. Megjithatë, borshçi që përgatisja në këtë dhé të bollëkut të trishtë nuk i afrohej kurrë atij që e kujtoja. Gjithmonë i mungonte së paku një përbërës, pa përfshirë atë të mistershmin. Ç’është më me rëndësi, s’ka gjë më patetike sesa një borshç i vetmuar. Përbërësi thelbësor i një borshçi të përsosur është një familje e madhe dhe e uritur që mbijeton së bashku.
⸏
Aleksandar Hemon ka lindur në Sarajevë në vitin 1964. Në vitin 1992, ndërsa ndiqte një program shkëmbimi për gazetari në Çikago, shpërtheu lufta në Bosnjë. Ai u bë refugjat politik dhe jeton tash e njëzet e katër vjet në Çikago. Hemon është autor i gjashtë librave dhe njihet kryesisht për novelën The Lazarus Project (2008).
Kjo ese është botuar fillimisht në gjuhën angleze në numrin e datës 22 nëntor 2010 të revistës The New Yorker.
Vërejtje: Të gjitha të drejtat i takojnë autorit. Ky botim nuk ka qëllime fitimprurëse. Nuk lejohet ribotimi pa lejen paraprake të përkthyesit.
